Soru Sor
Sorunu sor hemen cevaplansın.
Ek Eylem (Özet) : Ek-fiil veya ek-eylem, Türkçede isimlerin ve isim soylu kelimelerin sonuna gelerek yüklem olarak kullanılmalarını sağlayan, ayrıca basit fiillerden birleşik zamanlı fiil yapan çekim ekleri. Ek-fiiler "-idi", "-imiş-, "-ise" ve "-dir"dir ancak sözcüklere bitişik olarak yazıldıklarında ses uyumlarına uyarak değişiklik gösterebilirler.
Ek fiiller Türkçede iki görevde kullanılırlar:
1. İsimleri ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmak,
2. Basit çekimli fiillere eklenerek birleşik zamanlı fiil yapmak (-dir hariç).
Yaptığı iki ayrı görevi göre tanımı yapılabilir.
1. Ad soylu sözcüklere eklenerek onların yüklem görevi üstlenmelerini sağlayan ek biçiminde fiildir (i-mek eylemidir). Belirli geçmiş, belirsiz geçmiş ve geniş zaman ile "koşul" çekimleri vardır: idi, imiş, ise, dir. Tekil ve çoğul kişi eklerini aynen fiillerdeki gibi alır. Çatı özelliği taşımaz. Yani geçişlilik, etkenlik, ettirgenlik gibi özellikler ekeylem için söz konusu değildir
* Meğer beni korkutan, sevimli bir kedi yavrusuymuş.
* Annem o zaman bu kasabada öğretmendi.
* O sözleri söyleyen ben değilim.
* Sen bugün nöbetçi değilmişsin.
2. Basit kipli eylemleri birleşik zamanlı yapan ek biçimindeki fiildir. Dört çekimi vardır: geliyordu - geliyor idi, geliyormuş, geliyor imiş, geliyorsa, geliyor ise, geliyordur. (Bu birleşik çekimler daha sonraki sayfalarda ayrıntılı anlatılacaktır.)
Not: Ek eylemlerin farklı görevde kullanılması sorulduğunda şu durumlara bakılır:
1. Ad soylu sözcükleri yüklem yapması
* Bu şiirdi beni hülyalara daldıran. (isme geldi onu yüklem yaptı)
2. Eylemleri birleşik zamanlı hale getirmesi:
* Yürüyordum, ağlıyordu ırmaklar. (Fiillere gelerek onları bileşik zamanlı yaptı)
Not: -dır ek eylemi, eklendiği yüklemlere "kesinlik" ya da olasılık" anlamı katar:
* Benim gerçek dostum kitaptır. (isme geldi ve kesinlik anlamı kattı)
* Bu saatte köye varmıştır. (İsme geldi ve olasılık anlamı kattı)
Not: "değil" sözcüğü olumsuzluk edatı olarak kabul edilir. Kendinden önceki sözcükle öbekleşmeden cümlede görev yapamaz. Dolayısıyla, cümlede tek başına yüklem olması mümkün değildir. Ancak konuşma içindeki yanıtlarda tek başına görev yapabilir.
-Bu kitap sizce özgün mü?
-Değil.
Ek fiilin di'li Geçmiş Zamanı: "idi" (-di, -di, -dü, -du, -ti, -ti, -tü, tu) biçiminde kullanılır.
* Kapını çalan ben-di-m. (ben idi-m)
* Saksıdaki bir tür kabak-tı.(... kabak idi)
* Öğrenci-(y)di-m, öğrenci-(y)di-n, öğrenci-(y)di,
* Öğrenci-(y)di-k, öğrenci-(y)di-niz, öğrenci-(y)diler
* Öğrenci değildim. Öğrenci miydim? Öğrenci değil miydim? (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru)
* Gelmiştim (gelmiş idi-m), gelmiştin (gelmiş idi-n) ...
Ek fiilin miş'li Geçmiş Zamanı: "-miş" (imiş) biçiminde kullanılır.
* İyi bir çocukmuş, (imiş) (Tamamı yüklem)
* Yandaki fabrikanın bekçileri(y)miş. (Tamamı yüklem)
* Kapımı çalan oymuş (o imiş)
* Meğer ben ne odun-muş-um.
* Kibar-mış-sın, iyi-(y)miş ölü-(y)müş-üz, diri-(y)miş-siniz, iyi-(y)miş-ler, (iyiler-miş)
* İyi bir çocuk değilmiş. İyi bir çocuk muymuş?
* İyi bir çocuk değil miymiş?
* Çalışıyormuşum (çalışıyor imiş-im), çalışıyormuşsun (çalışıyor imiş-sin)... (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru)
Koşul (Şart) Kullanımı: -se (-sa, ise) biçiminde kullanılır. Tam bir yargı bildiremez. Arkadan tamamlayıcı asıl yargı gelir:
* Hava orada da iyiyse, güzel eğleniriz.
* Söylendiği kadar akıllıysa işimize yarar.
* Akıllı-(y)sa-m, akıllı-(y)sa-n, akıllı-(y)sa
* Akıllı-(y)sa-k, akıllı-(y)sa-nız, akıLlı(y)sa-lar, (akıllılarsa)
* Akıllı değilse... Akıllıysa mı dediniz? Akıllı değilse mi? (olumsuz, olumlu, soru ve olumsuz soru)
* Anlıyorsam (anlıyor ise-m), anlıyorsan (anlıyor ise -n) ...
Ekfiilin Geniş Zamanı: "-im, -sin, -dir; -iz, -siniz, -dirler" biçiminde kullanılır.
* Ben bir şairim.
* Sen onurlusun.
* Ahmet Dayı köylüdür.
* Biz şairiz.
* Sizler onurlusunuz.
* Onlar köylüdürler.
Not: -im, -sin, -iz, -siniz eklerini diğer çekim ekleriyle karıştırmamalıyız:
* Defter-im kayboldu. (iyelik eki)
* Çalışıyor-um. (kişi eki)
* Ben çalışkan-ım(ek eylem)
Not: Ekeylemin geniş zaman 3. tekil biçimi (-dir) çoğu kez kullanımdan düşer:
* Bu çocuk çok efendi. (efendidir)
* Burası benim memleketini. (... memleketimdir.)
Anlama kesinlik katmak gerektiğinde "-dir" eki özellikle kullanılır, düşürülmez.
* Bu çocuk çok efendidir.
* O benimdir: o. benim milletimindir ancak.
Aynı ek basit çekimli fiillere kesinlik ya da olasılık anlamı katar:
* Toplantımız bitmiştir, gidebilirsiniz. (kesinlik)
* Şu sıralarda Bodrum civarına gelmişlerdir. (tahmin)
"-mek" mastar ekinin ardından "ile" durum ekiyle birlikle "-dir" eki kullanıldığında, fiilimsi şimdiki zaman anlamı kazanır:
* Annesi bu duruma için için sevinmektedir. (...seviniyor)
* Düğün alayı köye yaklaşmaktadır. (...yaklaşıyor.)
ÖRNEK SORU:
Ad cümlelerinde kimi zaman ekeylemin 3. tekil kişi ekinin kullanılmadığı da olur.
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir cümle vardır?
A) En sevdiğim aydır ağustos.
B) Güz mevsimi, hasat demektir Anadolu insanı için.
C) Şu kara üzümler daha tatlıdır ötekilere göre.
D) Yükünden dalları eğilmiş elma ağaçları bir başka güzelliği bu bahçelerin.
E) Kavunun, karpuzun en bol olduğu zamandır şimdi.
ÖYS - 1997
Cevap: D
ÖRNEK SORU:
Atatürk'ün bir sözü vardı.
Yediveren gül gibi açardı.
Atatürk'ün bir atı vardı.
Etiler'den beri yaşardı.
Atatürk'ün bir resmi vardır.
Buğday tarlası gibi ağardı.
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Birleşik sözcük B) Çekimli fiil
C) Ad tamlaması D) Bağlaç
E) Ekeylemli yüklem
ÖYS - 2003
Cevap: D
UYGULAMA:
Aşağıdaki cümlelerde ekeylem almış sözcükleri, bunların cümledeki görevini ve ekeylemin zamanını yazınız.
"Yollar araba doluydu."
Ekeylem almış sözcük:
Cümledeki görevi:
Ekeylemin zamanı:
"Bizim oralarda yüksek, yalçın dağlar vardır."
Ekeylem almış sözcük:
Cümledeki görevi:
Ekeylemin zamanı:
Ad soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem görevine sokan, basit zamanlı eylemlere ulanarak onları bileşik zamanlı eylem durumuna getiren eklere EK-EYLEM denir.
‘’idi, imiş, ise’’ sözcükleri,
‘’-im, -sin, -dir’’; -iz, -siniz, -dirler’’ ekleri
Ben yeni öğretmen-im.
Sen yeni öğretmen-sin.
O yeni öğretmen-dir.
Biz yeni öğretmen-iz.
Siz yeni öğretmen-siniz.
Onlar yeni öğretmen-dirler.
Anlamı;
a) Ad soylu sözcükleri geniş zaman anlamıyla yüklem yapar.
b) Cümleye kesinlik ve gereklilik anlamı katar.
Sınav süresi bitmiştir.
Her canlı ölümü tadacaktır.
Kazanmak için çalışılmalıdır.
c) Cümleye olasılık anlamı katar.
O, şimdi beni düşünüyordur.
Okuldaki en yakın arkadaşımdı.
Çocukken daha mutluyduk.
Onların evleri Adana’daymış.
Mevsimlerin en güzeli sonbaharmış.
O, ONURLU BİR İNSANSA SUSSUN.
Hastaysa hemen doktara gitsin.
(Ek eylemlere olumsuzluk anlamını ‘’değil’’ sözcüğü katar.)
Çocuk çok güzeldi. (Olumlu)
Çocuk çok güzel değildi. (Olumsuz)
Tarih: 2016-03-02 01:56:44 Kategori: Sözlük
Soru Tarat
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Sorunu sor hemen cevaplansın.
Ek Eylem Nedir
Ek fiiller Türkçede iki görevde kullanılırlar:
1. İsimleri ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmak,
2. Basit çekimli fiillere eklenerek birleşik zamanlı fiil yapmak (-dir hariç).
Ek Eylem Nedir
Yaptığı iki ayrı görevi göre tanımı yapılabilir.
1. Ad soylu sözcüklere eklenerek onların yüklem görevi üstlenmelerini sağlayan ek biçiminde fiildir (i-mek eylemidir). Belirli geçmiş, belirsiz geçmiş ve geniş zaman ile "koşul" çekimleri vardır: idi, imiş, ise, dir. Tekil ve çoğul kişi eklerini aynen fiillerdeki gibi alır. Çatı özelliği taşımaz. Yani geçişlilik, etkenlik, ettirgenlik gibi özellikler ekeylem için söz konusu değildir
* Meğer beni korkutan, sevimli bir kedi yavrusuymuş.
* Annem o zaman bu kasabada öğretmendi.
* O sözleri söyleyen ben değilim.
* Sen bugün nöbetçi değilmişsin.
2. Basit kipli eylemleri birleşik zamanlı yapan ek biçimindeki fiildir. Dört çekimi vardır: geliyordu - geliyor idi, geliyormuş, geliyor imiş, geliyorsa, geliyor ise, geliyordur. (Bu birleşik çekimler daha sonraki sayfalarda ayrıntılı anlatılacaktır.)
Not: Ek eylemlerin farklı görevde kullanılması sorulduğunda şu durumlara bakılır:
1. Ad soylu sözcükleri yüklem yapması
* Bu şiirdi beni hülyalara daldıran. (isme geldi onu yüklem yaptı)
2. Eylemleri birleşik zamanlı hale getirmesi:
* Yürüyordum, ağlıyordu ırmaklar. (Fiillere gelerek onları bileşik zamanlı yaptı)
Not: -dır ek eylemi, eklendiği yüklemlere "kesinlik" ya da olasılık" anlamı katar:
* Benim gerçek dostum kitaptır. (isme geldi ve kesinlik anlamı kattı)
* Bu saatte köye varmıştır. (İsme geldi ve olasılık anlamı kattı)
Not: "değil" sözcüğü olumsuzluk edatı olarak kabul edilir. Kendinden önceki sözcükle öbekleşmeden cümlede görev yapamaz. Dolayısıyla, cümlede tek başına yüklem olması mümkün değildir. Ancak konuşma içindeki yanıtlarda tek başına görev yapabilir.
-Bu kitap sizce özgün mü?
-Değil.
Ek fiilin di'li Geçmiş Zamanı: "idi" (-di, -di, -dü, -du, -ti, -ti, -tü, tu) biçiminde kullanılır.
* Kapını çalan ben-di-m. (ben idi-m)
* Saksıdaki bir tür kabak-tı.(... kabak idi)
* Öğrenci-(y)di-m, öğrenci-(y)di-n, öğrenci-(y)di,
* Öğrenci-(y)di-k, öğrenci-(y)di-niz, öğrenci-(y)diler
* Öğrenci değildim. Öğrenci miydim? Öğrenci değil miydim? (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru)
* Gelmiştim (gelmiş idi-m), gelmiştin (gelmiş idi-n) ...
Ek fiilin miş'li Geçmiş Zamanı: "-miş" (imiş) biçiminde kullanılır.
* İyi bir çocukmuş, (imiş) (Tamamı yüklem)
* Yandaki fabrikanın bekçileri(y)miş. (Tamamı yüklem)
* Kapımı çalan oymuş (o imiş)
* Meğer ben ne odun-muş-um.
* Kibar-mış-sın, iyi-(y)miş ölü-(y)müş-üz, diri-(y)miş-siniz, iyi-(y)miş-ler, (iyiler-miş)
* İyi bir çocuk değilmiş. İyi bir çocuk muymuş?
* İyi bir çocuk değil miymiş?
* Çalışıyormuşum (çalışıyor imiş-im), çalışıyormuşsun (çalışıyor imiş-sin)... (Olumsuz, olumlu ve olumsuz soru)
Koşul (Şart) Kullanımı: -se (-sa, ise) biçiminde kullanılır. Tam bir yargı bildiremez. Arkadan tamamlayıcı asıl yargı gelir:
* Hava orada da iyiyse, güzel eğleniriz.
* Söylendiği kadar akıllıysa işimize yarar.
* Akıllı-(y)sa-m, akıllı-(y)sa-n, akıllı-(y)sa
* Akıllı-(y)sa-k, akıllı-(y)sa-nız, akıLlı(y)sa-lar, (akıllılarsa)
* Akıllı değilse... Akıllıysa mı dediniz? Akıllı değilse mi? (olumsuz, olumlu, soru ve olumsuz soru)
* Anlıyorsam (anlıyor ise-m), anlıyorsan (anlıyor ise -n) ...
Ekfiilin Geniş Zamanı: "-im, -sin, -dir; -iz, -siniz, -dirler" biçiminde kullanılır.
* Ben bir şairim.
* Sen onurlusun.
* Ahmet Dayı köylüdür.
* Biz şairiz.
* Sizler onurlusunuz.
* Onlar köylüdürler.
Not: -im, -sin, -iz, -siniz eklerini diğer çekim ekleriyle karıştırmamalıyız:
* Defter-im kayboldu. (iyelik eki)
* Çalışıyor-um. (kişi eki)
* Ben çalışkan-ım(ek eylem)
Not: Ekeylemin geniş zaman 3. tekil biçimi (-dir) çoğu kez kullanımdan düşer:
* Bu çocuk çok efendi. (efendidir)
* Burası benim memleketini. (... memleketimdir.)
Anlama kesinlik katmak gerektiğinde "-dir" eki özellikle kullanılır, düşürülmez.
* Bu çocuk çok efendidir.
* O benimdir: o. benim milletimindir ancak.
Aynı ek basit çekimli fiillere kesinlik ya da olasılık anlamı katar:
* Toplantımız bitmiştir, gidebilirsiniz. (kesinlik)
* Şu sıralarda Bodrum civarına gelmişlerdir. (tahmin)
"-mek" mastar ekinin ardından "ile" durum ekiyle birlikle "-dir" eki kullanıldığında, fiilimsi şimdiki zaman anlamı kazanır:
* Annesi bu duruma için için sevinmektedir. (...seviniyor)
* Düğün alayı köye yaklaşmaktadır. (...yaklaşıyor.)
ÖRNEK SORU:
Ad cümlelerinde kimi zaman ekeylemin 3. tekil kişi ekinin kullanılmadığı da olur.
Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir cümle vardır?
A) En sevdiğim aydır ağustos.
B) Güz mevsimi, hasat demektir Anadolu insanı için.
C) Şu kara üzümler daha tatlıdır ötekilere göre.
D) Yükünden dalları eğilmiş elma ağaçları bir başka güzelliği bu bahçelerin.
E) Kavunun, karpuzun en bol olduğu zamandır şimdi.
ÖYS - 1997
Cevap: D
ÖRNEK SORU:
Atatürk'ün bir sözü vardı.
Yediveren gül gibi açardı.
Atatürk'ün bir atı vardı.
Etiler'den beri yaşardı.
Atatürk'ün bir resmi vardır.
Buğday tarlası gibi ağardı.
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Birleşik sözcük B) Çekimli fiil
C) Ad tamlaması D) Bağlaç
E) Ekeylemli yüklem
ÖYS - 2003
Cevap: D
UYGULAMA:
Aşağıdaki cümlelerde ekeylem almış sözcükleri, bunların cümledeki görevini ve ekeylemin zamanını yazınız.
"Yollar araba doluydu."
Ekeylem almış sözcük:
Cümledeki görevi:
Ekeylemin zamanı:
"Bizim oralarda yüksek, yalçın dağlar vardır."
Ekeylem almış sözcük:
Cümledeki görevi:
Ekeylemin zamanı:
Farklı Kaynaktan Ek Eylem
Ad soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem görevine sokan, basit zamanlı eylemlere ulanarak onları bileşik zamanlı eylem durumuna getiren eklere EK-EYLEM denir.
‘’idi, imiş, ise’’ sözcükleri,
‘’-im, -sin, -dir’’; -iz, -siniz, -dirler’’ ekleri
Ek Eylemlerde Zamanlar
1.Geniş Zaman
Ben yeni öğretmen-im.
Sen yeni öğretmen-sin.
O yeni öğretmen-dir.
Biz yeni öğretmen-iz.
Siz yeni öğretmen-siniz.
Onlar yeni öğretmen-dirler.
Anlamı;
a) Ad soylu sözcükleri geniş zaman anlamıyla yüklem yapar.
b) Cümleye kesinlik ve gereklilik anlamı katar.
Sınav süresi bitmiştir.
Her canlı ölümü tadacaktır.
Kazanmak için çalışılmalıdır.
c) Cümleye olasılık anlamı katar.
O, şimdi beni düşünüyordur.
2. Ek-Eylemin Hikayesi
Okuldaki en yakın arkadaşımdı.
Çocukken daha mutluyduk.
3. Ek-Eylemin Rivayeti
Onların evleri Adana’daymış.
Mevsimlerin en güzeli sonbaharmış.
4. Ek-Eylemin Koşulu
O, ONURLU BİR İNSANSA SUSSUN.
Hastaysa hemen doktara gitsin.
(Ek eylemlere olumsuzluk anlamını ‘’değil’’ sözcüğü katar.)
Çocuk çok güzeldi. (Olumlu)
Çocuk çok güzel değildi. (Olumsuz)
Tarih: 2016-03-02 01:56:44 Kategori: Sözlük
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Yorum Yapx